Waarneemposities

Bekijk het eens door de ogen van…

De waarneemposities hebben te maken met verschillende gezichtspunten die je kunt innemen in relatie tot iemand anders. Gregory Bateson stelde: “Om een situatie zo goed mogelijk te kunnen beoordelen, is het belangrijk om deze situatie vanuit minimaal drie verschillende invalshoeken te benaderen”.

De eerste positie betekent dat je geassocieerd bent in jezelf. Het gaat om je eigen gezichtspunt, zoals je het ziet door je eigen ogen. Je hoort met je eigen oren, filtert de binnenkomende informatie middels je eigen overtuigingensysteem. Je denkt alleen maar: op wat voor manier word ik door onze relatie beïnvloed? Wanneer je praat, doe je dat in eerste persoon enkelvoud: “Ik zie,” “Ik voel,” enzovoorts.

Je voelt alleen je eigen emoties, niet die van iemand anders. Je weet wat je voelt, wat je wilt en welke keuzes je wilt maken om authentiek en congruent jezelf te kunnen zijn.

De tweede positie betekent dat je geassocieerd bent in de ander, je bekijkt de situatie door de ogen van de ander en probeert je de wereld voor te stellen zoals de ander deze ziet. Het is alsof je eventjes uit je eigen lichaam stapt, in het lichaam van de ander en dat je zo even die ander wordt. Je neemt ook het gehele wereldmodel van de ander aan.

Door zo even in de schoenen van de ander te gaan staan, de wereld door zijn of haar ogen te bekijken, je voor te stellen dat je zijn of haar emoties ervaart, is het mogelijk om empathie en compassie te laten ontstaan. Het geeft begrip, maakt het makkelijker de vooronderstelling te begrijpen: achter elk gedrag zit een positieve intentie. Ik kan me in deze positie bewust worden van de beperkingen en de intenties van de ander.

De derde positie is gedissocieerd van jezelf en de ander, vaak ook de observator of helikopterview genoemd. In de derde positie heb je weet van de gezichtspunten van de eerste en de tweede positie. Je bekijkt als het ware van een afstand wat er in de relatie gebeurt, je ziet tegelijkertijd jezelf en de ander. In deze positie gaat het veelal om structuren. Deze positie is bij uitstek geschikt om leerervaringen op te doen en wordt ook vaak de leerpositie genoemd.

Robert Dilts benoemt verder nog een vierde positie. Deze positie is een waarneempositie die te maken heeft met het geassocieerd zijn met het hele systeem of “veld” met betrekking tot een bepaalde interactie. Het gaat hierbij om het ervaren van een situatie terwijl je in gedachten het beste voor hebt met het hele systeem. De vierde positie is een “wij” positie, en wordt gekenmerkt door het gebruiken van de eerste persoon meervoud – “wij zijn,” “ons,” enz.
Hoewel hij niet bij de oorspronkelijke groep van waarneemposities zat (eerste positie – zelf, tweede positie – ander, derde positie – waarnemer), is de vierde positie net zo fundamenteel. Hij is essentieel voor effectief leiderschap, team building en het ontwikkelen van een groepsgeest.